شاید بسیاری از ما نشنیده باشیم و ندانیم، بازی درمانی چیست اما همه ما خوب خوب بازی را به یاد می آوریم. در بازی درمانی از انواع بازی برای اهداف درمانی سود می بریم. جالب است بدانید بازی درمانی مدت زیادی است که مورد استفاده درمانگرها قرار می گیرد و بخشی از دروس دانشگاهی رشته های مربوطه مانند روانشناسی است. 

فایده بازی درمانی چیست؟ این نوع درمان، برای کاهش یا رفع برخی از بیماری ها و اختلالات مانند بیماری اوتیسم و اختلال بیش فعالی- کمبود تمرکز ممکن است به کار رود. از بازی درمانی برای بهبود کارکرد سایر کودکان و حتی بزرگسالان هم بهره گرفته می شود.  

در بازی درمانی کودک یا حتی بزرگسال بسیاری از گفته ها و احساس هایی که بیرون از بازی حاضر نبود بر زبان بیاورد، به گفتار جاری می سازد. این گفته ها در حین بازی هم شامل موارد دوست داشتنی و دلخواه، هم شامل ترس ها و اضطراب‌های او می شود.  

بازی درمانی چیست؟ 

تعریف بازی درمانی چیست عبارت است از:  

استفاده برنامه ریزی شده از بازی توسط یک درمانگر آموزش دیده جهت بهره گیری از نیروی بازی در برقراری ارتباط با کودک یا فرد و پیشگیری یا حل مشکلات روانشناسی و کمک به رشد و نمو بهینه کودک. 

به عنوان نمونه در وب سایت انجمن کارشناسان بازی درمانی انگلستان چنین نوشته شده است که بازی فرصتی عالی فراهم می آورد که درمانگر در سطح خود کودک (نه به عنوان بزرگسال و درمانگر) و با سرعت و شیوه خود کودک با او ارتباط برقرار کند، بدون این که احساس ترس یا تحت کنترل بودن در کودک ایجاد گردد. این ها درست همان خصوصیاتی است که در درمان کلاسیک کودک را از همکاری باز می دارد. 

بنابراین واضح است که در جلسه بازی درمانی قرار است نیست کودک یک جا بنشیند و به پرسش های درمانگر پاسخ دهد. بلکه درمانگر و کودک به بازی با یکدیگر می پردازند و در حین بازی ارتباط لازم شکل می گیرد و آنچه از مشکلات کودک لازم است، آشکار می گردد. 

در برخی موارد هم بازی درمانی نیازی به هیچ راهنمایی یا مشاهده درمانگر ندارد. نمونه این نوع بازی درمانی، شن بازی است. در شن بازی هدف این است که استرس و هیجان کودک تخلیه شود.  

به نظر نمی رسد نیازی به گفتنش باشد که بازی درمانی برای هر کودکی باید شخصی سازی شود. بازی درمانی برای یک کودک پیش دبستانی و یک تازه نوجوان بسیار تفاوت دارد.  

برای انجام بازی درمانی بیش از پنجاه تکنیک گوناگون تعریف شده است. نوع و تکنیک بازی درمانی بر اساس اسباب بازی مربوطه و اشیایی که در بازی به کار گرفته می شوند طبقه بندی می گردند. 

انواع بازی درمانی  

در زیر با مهم ترین و متداول ترین انواع بازی درمانی آشنا می شویم: 

توپ بازی 

به عنوان نمونه، در یک جلسه گروه درمانی ممکن است درمانگر یک توپ را به دست افراد حاضر در جلسه بدهد و از آنها بخواهد توپ را به آرامی دست به دست کنند. هر کس باید با در دست گرفتن توپ یک واژه بگوید که مثلا او را خوشحال می‌کند. 

بازی با عروسک پارچه ای و نرم 

در این تکنیک، درمانگر باید از کودک بخواهد یک یا چند عروسک پارچه ای خودش را بیاورد. در عین حال، درمانگر هم باید عروسک های پارچه ای خودش را داشته باشد. این کار باعث می شود کودک در جلسه بازی درمانی احساس راحتی داشته باشد. 

دکتر بازی 

فردی که به تازگی برای انجام یک عمل جراحی یا کار دندانپزشکی استرس زیادی را تحمل کرده است، بیش از هر تکنیک دیگری به دکتر بازی نیاز دارد. در این بازی بهتر است یکی از همان عروسک های پارچه ای نقش بیمار را بازی کند و معاینات روی آن عروسک انجام شود. اگر عروسک به شکل حیوان باشد، بهتر است.  

گاهی هم این امکان وجود دارد که درمانگر نقش بیمار را بازی کند. خوب است داستان بازی طوری باشد که کودک وانمود کند یک عمل جراحی یا یک عمل پزشکی یا دندانپزشکی را در بازی به انجام می رساند. 

بازی با عروسک بچه 

این نوع بازی برای کشف نقش هر یک از اعضای خانواده در زندگی کودک بسیار مفید است. باید حس مراقبت از عروسک یا هر حس غریزی دیگری که کودک نسبت به عروسک دارد پایش و ثبت شود. به عنوان نمونه، اگر کودک بنای رفتار خشن یا آزاردهنده را با عروسک بگذارد، به احتمال زیاد کودک خودش قربانی چنین رفتارهایی از سوی والدین در خانه است. 

بازی شیشه شیر و بچه 

این بازی سمبلیک می تواند سایر نقش های موجود در خانواده کودک را هویدا سازد. به عنوان نمونه، اگر کودک وانمود کند که شیشه شیر را پر می کند و آن را به سمت دهان درمانگر می برد، فرصت مناسبی پدید آمده که سر صحبت درباره مراقبتی که از کودک در خانه به انجام می رسد، باز شود.  

تلفن بازی 

در این بازی، درمانگر و کودک هر کدام یک تلفن اسباب بازی دارند. درمانگر می تواند برخی از پرسش هایی که برای برنامه درمانی خود لازم دارد را در قالب مکالمه مثلا تلفنی بپرسد. کودک ممکن است احساس راحتی کند و با گرفتن حس جواب غیرمستقیم از راه تلفن، پاسخ دهد. اگر کودک احساس راحتی نداشته باشد، تلفن را قطع می کند! 

بازی چوب جادو 

در این بازی باید در زمان مناسب به کودک گفت که فرصت دارد سه آرزوی زندگی خود را بیان کند. حداقل یکی از این آرزوها به زندگی روزمره کودک و مشکلات او ربط دارد. این تکنیک در به زبان آورده شدن، اهداف، آرزوها و مشکلات کودک بسیار کارآمد است. 

حباب بازی 

در این تکنیک بازی درمانی، کودک اجازه پیدا می کند حباب بسازد یا حباب ها را بترکاند یا هر دو. گاهی اوقات این کار فقط با هدف تخلیه هیجانات و احساس های کودک انجام می شود. در جلسات گروه درمانی این کار به اخت شدن افراد با یکدیگر کمک می کند. 

بازی خونه سازی 

به عنوان نمونه، درمانگر می تواند با قطعات خونه بازی، یک دیوار درست کند و از کودک بخواهد با پرتاب توپ به سمت دیوار آن را خراب کند. این کار برای تخلیه خشم کودک بسیار مفید است. 

یکی از روش های جالب که برای بهبود مهارت های گوش دادن به کار می رود را هم خوب است توضیح بدهم. در این تکنیک دو نفر در حالی که یکدیگر را نمی بینند اما صدای هم را می شنوند، شرکت دارند. هر دو اسباب بازی خونه سازی کاملا مشابه هم دارند. یکی از آنها چیزی درست می کند و فقط با گفتار باید دیگری را راهنمایی کند که چیزی عین خودش درست کند. 

بازی پاره کردن کاغذ 

به عنوان نمونه، ممکن است درمانگر یک دفتر به کودک یا فرد بدهد و از او بخواهد هر طور دوست دارد آن را پاره کند؛ صفحاتش را مچاله نماید و به طرف سطل زباله پرتاب کند. این به فرد کمک می کند یاد بگیرد چگونه باید احساس خشم را از خود جدا و آن را به بیرون «پرتاب کند».